dinsdag 25 augustus 2015

Vechten, vluchten en schilderen. Het lijden van een kunstenaar.

Dit artikel verscheen ook in de Boekenkrant editie oktober 2015 en op de website: http://www.boekenkrant.com/vechten-en-schilderen/

Men hoort wel eens zeggen dat kunstenaars rebellen zijn. In het geval van Michelangelo Merssi da Caravaggio, kortweg Caravaggio (1571-1610), is dit de waarheid. De stripbiografie van Milo Manara blijft trouw aan de werkelijkheid. Toch drukt Manara zijn eigen stempel. De titel van deel één spreekt al boekdelen: Met degen en palet.

De historische Caravaggio.
Het leven van Caravaggio stond in het teken van vechten, vluchten en schilderen, en schilderen kon hij. Caravaggio is één van de grootste en meest invloedrijke meesters van de barok. Wegens zijn opvliegend karakter vloog Caravaggio regelmatig in de cel. In 1606 stak hij een man dood, ter verdediging van een vrouw. Hij moest daarom Rome ontvluchten. Naast een heethoofd was Caravaggio een eerlijk man die de gewone burger beschermde.
Caravaggio was haast een wanhopig figuur met een fascinatie voor alles wat rond hem afspeelde. Deze fascinatie was zijn bron voor de kunst.
Caravaggio probeerde het gekunstelde van het manierisme te overstijgen. Dit deed hij door te zoeken naar waarheid zoals hij die zag. Voor Caravaggio was angst voor het lelijke een vorm van zwakheid. Deze waarheid vond hij in de gewone mensen die hij huurde als modellen. Hij gaf zijn werken een naturalisme. De rauwe realistische weergave van de mens staat vaak in contrast met de religieuze thema’s. Toch steekt er in het naturalisme van Caravaggio meer vroomheid: hij wou de heilige gebeurtenissen echt zien.

De stijl van Caravaggio.
De stijl van Caravaggio is de geschiedenis ingegaan als Clair-obscur. Dit is een uitgesproken licht-donker contrast. Door dit contrast is het mogelijk om elementen te benadrukken en andere in de schaduw te laten. De schilderijen van Caravaggio tonen een hoogtepunt van een gebeurtenis waarbij het voorafgaande en het volgende gesuggereerd wordt. Figuren acteren tegen een donkere achtergrond, in felle kleuren. De asymmetrische opbouw langs een diagonale lijn versterkt het dramatische effect. De onzichtbare lichtbron geeft het licht een symbolische betekenis.

Aan de hand van het schilderij De roeping van Matteüs (1599-1600), dat ook in de strip voorkomt, leg ik de techniek verder uit.
De roeping van Matteüs.
De lichtstraal op de achterwand verlicht het gezicht van enkele mannen aan tafel bij Matteüs. Dit werk toont de innelijke strijd van Matteüs. Hij is nog zijn geld aan het tellen en kijkt niet op naar Jezus die nog in het donker staat. De voeten van Jezus zijn gericht naar de uitgang. Dit breidt het schilderij uit, naar de carrièreverandering van Matteüs: van tollenaar naar apostel.

De stijl van Caravaggio kreeg heel wat navolging doorheen Europa, zoals de Utrechtse caravaggisten en de Antwerpenaar Jacob Jordaens. Ook Rubens bewonderde de stijl van Caravaggio en verwerkte elementen in zijn kunst. Toch raakte Caravaggio rond de 19de eeuw uit de mode.

 De Caravaggio van Manara.
Qua inhoud blijft Manara trouw aan de biografie van Caravaggio. Maar de Caravaggio die Manara neerzet, is zijn eigen interpretatie die de historische gelijkenis overstijgt. Manara werkte met eerbied voor een collega-kunstenaar en staat dicht bij de schilder.
Het album is net zo goed een geschiedenis van de schilder als van de stad der steden, Rome. De stad speelt bijna een hoofdrol en is niet enkel een decor. Het is een levende entiteit waarin alles mogelijk is en waar tussen al de ellende toch kunst en schoonheid ontstaat. De stad die Manara neerzet is geïnspireerd op de gravures van Piranesi (1720-1778) waarin Rome een wereldstad is en toch ook een vervallen post-apocalyptische wereld.

Tussen al deze historische en kunsthistorische invloeden blijft Manara trouw aan zijn weergaloze, roemvolle figuratieve stijl. Het is een historische roman waarin alles mogelijk is. Manara geeft ons een verhaal dat volledig natuurlijk, geloofwaardig en samenhangend is. Hierin zien we de visionair die Manara is, net als Caravaggio. Manara wordt een tijdgenoot van de grote meester van de barok. Heden en verleden zijn verbonden doorheen de kunst.

EJ

Boekgevens:
Milo Manara, Caravaggio. Deel een. Met degen en palet, Glénat, ISBN 9789491684708 (€ 17,95)

Geen opmerkingen:

Een reactie posten